Bu makale Borda Sayım Yöntemi’nin pratik bir açıklamasını sağlar. Okuduktan sonra bu güçlü karar verme aracının temellerini anlayacaksınız.
Borda Sayma Yöntemi Nedir?
Borda Sayma Yöntemi, çeşitli çağdaş durumlarda seçimlerde ve karar vermede kullanılan basit bir araçtır. Her adaya bir miktar puan verilir ve tüm oylar sayıldıktan sonra, en çok puanı alan seçenek en iyi ve dolayısıyla kazanan olarak kabul edilir. Borda Sayım Yöntemi, çoğunluğun tercih ettiği seçenek yerine farklı seçenekleri ve adayları seçebilme amacını taşımaktadır. Bu yüzden uzlaşmaya dayalı bir oylama sistemi olarak da tanımlanmaktadır. Bunun tersi çoğunluk sistemidir.
Borda Sayım Yöntemi, her seferinde bir önceki dönemden bağımsız olarak birçok farklı zaman diliminde geliştirilmiştir. Örneğin, hesaplama aracı ilk olarak on üçüncü yüzyılda Ramon Lulll tarafından geliştirilmiştir. Fakat araca adını veren Fransız matematikçi ve deniz mühendisi Jean-Charles de Borda idi. Sistemi 1770’te tasarladı. Sistem günümüzde hala Nauru’da parlamento üyelerini seçmek için bir oylama sistemi olarak kullanılıyor. Borda Sayım Yöntemi, Slovenya’da da aktif olarak kullanılmaktadır. Araç, parlamento ortamlarının dışında, dünya çapında çeşitli kuruluşlar ve rekabet organizatörleri tarafından da kullanılmaktadır.
Hesaplama Örneği Borda Sayım Yöntemi
Borda Sayma Yöntemi’nde, sıralamaya göre her seçime puan verilir. Örneğin, en düşük sıra 1 puan alır ve listedeki ardışık her nokta ekstra bir puan alır. Dört seçenek varsa, üst sıraya 4 puan verilir. Matematiksel olarak, ilk sıra N puan alır, ikinci N-1, üçüncü N-2 ve dördüncü N-3 vb.
İşte bir hesaplama örneği. 100 astrofizikçiden oluşan bir grup yıllık bir konferans için bir araya geliyor. Avrupa kıtasında Budapeşte, Amsterdam, Oslo ve Sevilla şehirlerine yakın bir yerde yaşıyorlar. Konferansın nerede yapılacağını belirlemek için, Borda Sayma Yöntemi’ni kullanarak en uygun yeri oylamaya karar verirler.
Oylamanın sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
100 oy toplanır ve sayım başlar. Yukarıdaki tabloda 53 oy pusulasının tercih edilen şehir olarak Amsterdam olduğunu görüyoruz. Amsterdam bu yüzden N puan alıyor (4). Amsterdam’ı Oslo (N-1), Budapeşte (N-2) ve Sevilla (N-3) izliyor.
Örnek Hesaplama Çözümü
Yukarıda açıklanan kurallar tüm oy pusulalarına uygulanırsa, sonuç, seçenek başına puan miktarı ile bir genel bakıştır.
Tüm puanlar toplanırsa, nihai puan aşağıdaki gibidir:
Amsterdam: 212+7+25+15=259
Oslo: 159+28+75+45=307
Budapeşte: 106+14+50+60=230
Sevilla: 53+21+100+30=204
Borda Sayma Yöntemi’nin şehir seçiminde belirleyici olduğunu varsayarsak, Oslo bu oylamanın galibi.
Borda Sayım Yönteminin Eleştirisi
Yukarıdaki örnekte, Amsterdam en çok tercih edilen oylara sahipken, Oslo galip. Bu durum çoğunluğun iradesinin belirleyici olduğu ilkesine doğrudan aykırıdır. Astrofizikçilerin yüzde 51’i tercih ettikleri şehir olarak Amsterdam’ı gösterse de hesaplamalarda ilk sırada Oslo geldi. Bu uzlaşmalardan kaynaklanmaktadır. Borda Count Methos, uzlaşmaya dayalı bir oylama sistemidir. Örnekte, Oslo, yüz bilim adamının en az taviz vermesi gereken yerdir. Fakat uzlaşmalar manipülasyona ve taktiksel oylamaya kapı açar.
Manipülasyon
Seçmenler, ikinci seçen adaya kıyasla ilk tercih edilen adayın konumunu samimiyetsiz bir şekilde bozarak sonucu etkileyebilirler. Ayrıca ikinci seçenek adayın oy pusulasındaki konumunu bozarak tercih edilen adaya yardımcı olabilirler.
Bu yüzden Borda’nın da üyesi olduğu Fransız Bilimler Akademisi sistemi terk etti. Bunun bir nedeni ise başkalarının Borda kuralını nasıl değiştireceklerini bildiklerini keşfetmeleridir. Bu kişiler rakiplerini listenin en altına yerleştirmeyi başardılar, böylece birçok adayı doğrudan eledi. Bu eleştiri noktasına cevaben, sistemin mucidi: ‘Benim sistemim sadece dürüst insanlar içindir’ dedi.
Borda Sayım Yöntemi alternatifleri
Çoklu Sistem
Bu aynı zamanda ‘kazanan her şeyi alır’ sistemi olarak da adlandırılır. Bu sistemde, en yüksek sıralama, en çok oyu alan kişiye verilir. Adayın oyların yüzde 50’den fazlasına sahip olması gerekmiyor, yalnızca diğer adaylardan daha fazla oya sahip olması gerekiyor. Borda Sayma Yöntemi ile karşılaştırıldığında, bu tür çoğulluk sistemleri çoğu seçmenin çıkarlarını temsil etmemektedir. Çoğulluk sistemi Amerikan siyasetinde çok yaygındır.
Çoğunluk Sistemi
Bu seçim sisteminde, adayların oyların çoğunluğunu almaları şartı ile yüksek derecede temsil edilebilirlik sunulmaya çalışılmaktadır. Burada çoğunluk, yüzde 50’den fazlası anlamına gelir. Hiçbir aday bunu başaramazsa, ikinci bir tur düzenlenir. Bu ikinci turda, ilk turdan yalnızca sınırlı katılımcılar katılabilir. Bu sistemde farklı varyasyonlar var. Örneğin Rusya’da en büyük iki aday ikinci tura çıkıyor. Fransa’da en az yüzde 12,5 olan tüm adaylar ikinci tura katılır.
Konu Özeti
On üçüncü yüzyılda Jean-Charles de Borda, siyasette oy verme prosedürlerini kolaylaştırmak için bir yöntem geliştirdi. Bu sistemde birden çok seçeneğe puan verilir. En çok ilk tercih oyu alan seçenek N puan alır. Sonraki her seçenek 1 puan daha az alır. Sonunda her seçenek için puanlar toplanır ve en çok puana sahip seçenek oylamayı kazanır. Bu durum tüm tercih edilen oyların yüzde 50’sinden fazlasına sahip olan seçeneğin bile ilk sırada yer alamayacağı anlamına gelir. Tam da bu yüzden, yöntemin arkasındaki örgüt – Fransız Bilim Akademisi – yöntemi terk etmeye karar verdi. Diğer yaygın oylama sistemleri, çoğulluk ve çoğunluk sistemleridir. Bunlar manipülasyona daha az duyarlıdır.
Ne düşünüyorsunuz?
Borda Sayım Yöntemi’nin açıklamasına aşina mısınız? Bu oylama aracını kendiniz kullanabileceğiniz durumlar var mı? Başka hangi oylama sistemlerini biliyorsunuz? Bu sistemlerden hangisi manipülasyon ve dolandırıcılığa en az duyarlıdır? Herhangi bir ipucunuz veya ek yorumunuz var mı?
Düşüncelerinizi ve bilginizi aşağıdaki yorum kutusunda paylaşabilirsiniz.
Bu makaleyi beğendiyseniz, modeller ve yöntemler hakkındaki en son gönderiler için bültenimize kaydolabilirsiniz.
Leave Your Comment